Vào tháng 4/2024, Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược (Strategic Support Force - PLASSF) của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã được tái cơ cấu và một lực lượng mới mang tên Lực lượng Hỗ trợ Thông tin (Information Support Force - PLAISF) đã được thành lập, đánh dấu một cuộc cải tổ quân sự quan trọng tại Trung Quốc trong thập kỷ này. Theo Trung tướng Banerjee, Trung Quốc hiểu rằng một PLA được nâng cao sức mạnh sẽ trở thành nhân tố hỗ trợ quan trọng cho việc thiết lập nền kinh tế, thương mại và giao thương toàn cầu hóa, cũng như bảo vệ các lợi ích toàn cầu của mình, thậm chí bằng vũ lực nếu cần thiết. Vì vậy, việc xây dựng PLA đạt đến các tiêu chuẩn quân sự cao nhất là một yếu tố quan trọng để Trung Quốc đạt được “vị trí ưu thế chính đáng” của mình như một siêu cường trong trật tự thế giới.
Việc giải thể PLASSF và thay thế bằng PLAISF cho thấy Ủy ban Quân sự Trung ương (CMC) đã đảo ngược các quyết định trước đây của chính mình vì cấu trúc cũ không phục vụ mục tiêu lớn hơn là đạt được sự thống trị quân sự toàn cầu và bá quyền chiến lược của Trung Quốc.
Khi quân đội Trung Quốc chuyển đổi sang một lực lượng tập trung vào mạng lưới (network-centric force), PLAISF hiện chịu trách nhiệm chính về các hoạt động trong lĩnh vực thông tin của PLA, bao gồm chiến lược an ninh dữ liệu và thông tin. Sự thay đổi này thể hiện cách tổ chức lại PLA của Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCP) đang ngày càng chú trọng đến các lĩnh vực chiến tranh thông tin, không gian và mạng.
Từ những năm 2010, Bắc Kinh đã nhận định rằng chiến trường hiện đại sẽ được dẫn dắt bởi khái niệm “chiến tranh thông tin hóa” (informatized warfare). Ví dụ, một ấn phẩm trong tạp chí Khoa học Chiến lược Quân sự (Science of Military Strategy) năm 2013, do Học viện Khoa học Quân sự (Academy of Military Science) - cơ quan tư duy chiến lược của PLA - phát hành, đã nêu rằng mặc dù cho đến nay, “chiến tranh cơ giới hóa” (mechanized warfare) vẫn chiếm ưu thế, nhưng các cuộc chiến tranh hiện đại sẽ tập trung vào thông tin nhờ sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) cũng như sự gia tăng các ứng dụng quân sự của ICT.
Quan điểm này được tái khẳng định trong Sách trắng Quốc phòng năm 2019, trong đó tuyên bố rằng “Chiến tranh đang tiến hóa về hình thức hướng tới chiến tranh thông tin hóa...”.
Quân đội Trung Quốc (PLA) sử dụng thuật ngữ “Chiến tranh thông tin hóa” để chỉ các “cuộc chiến sử dụng vũ khí và thiết bị thông tin hóa cùng các phương thức tác chiến liên quan, dựa trên các hệ thống thông tin mạng, diễn ra chủ yếu dưới hình thức đối đầu hệ thống trong các không gian như đất liền, biển, không, vũ trụ, không gian mạng, điện từ, và cả trong lĩnh vực nhận thức.” Theo Chuẩn tướng Rahul Bhonsle, việc thành lập Lực lượng Hỗ trợ Thông tin (PLAISF) là một ví dụ nữa cho nỗ lực liên tục của PLA nhằm điều chỉnh theo môi trường tác chiến hiện nay, vốn đã rất kết nối và tập trung vào thông tin.
Theo Tướng Banerjee, Đảng Cộng sản Trung Quốc (CPC) đặt mục tiêu xây dựng một PLA hiện đại, thông minh hóa, đủ mạnh để răn đe các siêu cường toàn cầu và các đồng minh của họ, đồng thời thiết lập sự bá quyền không bị thách thức đối với các nước láng giềng yếu hơn trong khu vực. Tầm nhìn này còn được củng cố bởi nguyên tắc tuyệt đối trung thành với Đảng, cho phép Đảng duy trì quyền kiểm soát tại Trung Quốc, và qua đó, nâng cao vị thế của Trung Quốc lên thành một siêu cường toàn cầu. Điều đáng lo ngại, theo ông Banerjee, là không giống như các cường quốc dân chủ và có trách nhiệm, CPC định vị mình như một bá quyền độc đoán và áp chế, thay vì một lực lượng bá quyền nhân từ.
Chủ tịch Tập Cận Bình không che giấu tham vọng của mình, và việc thành lập Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược (PLASSF) như một phần trong cuộc cải tổ quân sự giai đoạn 2015-2016 đã khẳng định điều này. Mục tiêu rất rõ ràng: tích hợp các năng lực chiến tranh không gian, hạt nhân, mạng, điện tử và tâm lý của quân đội Trung Quốc trong khuôn khổ PLASSF. Tuy nhiên, việc tái cấu trúc gần đây cho thấy sự cần thiết phải tiến hóa để đáp ứng những yêu cầu mới.
Ban đầu, ông Tập yêu cầu PLA đạt được “tiến bộ lớn” trong quá trình thông tin hóa vào cuối năm 2020. Tuy nhiên, Sách trắng Quốc phòng Trung Quốc năm 2019 ghi nhận rằng, PLA vẫn còn tụt hậu khá xa so với mục tiêu đạt được sự kết nối liền mạch giữa các nhánh quân sự. Điều này đã dẫn đến lời kêu gọi khẩn cấp về việc “cải thiện thông tin hóa” trong lực lượng quân đội.
Chuyển đổi từ SSF sang ISF
Đối với PLA, các bất cập trong cơ cấu của Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược (PLASSF) đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng. Theo hệ thống phân cấp tổ chức, PLASSF có quyền chỉ huy và thẩm quyền ngang hàng với các Bộ Tư lệnh Chiến khu (Theatre Commands - TCs), điều này dẫn đến việc ngay cả các TCs cũng phải xin phê duyệt từ PLASSF để sử dụng các nguồn lực hoặc tài sản, dẫn đến nguy cơ bị chặn hoặc trì hoãn. Ngoài ra, việc này còn làm phức tạp hóa sự phối hợp giữa các binh chủng. Tóm lại, nhu cầu hạn chế quyền kiểm soát quá mức của PLASSF là một yếu tố quan trọng khác dẫn đến sự thay đổi, đặc biệt khi các lĩnh vực thông tin và không gian (cùng với sự phát triển năng lực liên quan) có sự tương tác cả theo chiều ngang lẫn chiều dọc với các khu vực nhạy cảm về chính trị và quan hệ đối ngoại của Trung Quốc.
Sau khi SSF bị giải thể, PLA hiện có “bốn binh chủng và bốn lực lượng”. Các binh chủng bao gồm: Lục quân, Hải quân, Không quân và Lực lượng Tên lửa (Rocket Force). Bốn lực lượng (arms) bao gồm: Lực lượng Hỗ trợ Hậu cần Liên hợp (Joint Logistics Support Force - JLSF), Lực lượng Không gian (Aerospace Force - ASF), Lực lượng Không gian mạng (Cyberspace Force - CSF) và Lực lượng Hỗ trợ Thông tin (Information Support Force - ISF).
Các bộ phận Hệ thống Không gian vũ trụ và Hệ thống Mạng trước đây của PLASSF đã được đổi tên thành Lực lượng Không gian (ASF) và Lực lượng Không gian mạng (CSF) tương ứng, tất cả đều được đặt dưới sự quản lý trực tiếp của Ủy ban Quân sự Trung ương (CMC).
Cấu trúc tổng thể của PLA đã được tinh giản và phẳng hơn, theo lời giải thích của Thiếu tướng P. K. Mullick.
Chính trị thúc đẩy tiến trình cải cách
Theo nhà nghiên cứu cấp cao Meia Nouwens của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) tại Washington, các yếu tố chính trị có thể đã góp phần vào sự chuyển đổi tổ chức này. Việc loại bỏ các rào cản quan liêu tồn tại giữa Ủy ban Quân sự Trung ương (CMC) và các lực lượng như Lực lượng Không gian (ASF), Lực lượng Không gian mạng (CSF) và Lực lượng Hỗ trợ Thông tin (ISF) có thể giúp Tập Cận Bình kiểm soát tốt hơn các hoạt động của các lực lượng này. Bà giải thích rằng, với sự tái cấu trúc này, các chỉ huy cấp cao của PLA và cả ông Tập, người trực tiếp chỉ đạo lực lượng này, sẽ tự tin hơn vào khả năng của quân đội trong việc đánh bại một đối thủ được chuẩn bị kỹ lưỡng trong các cuộc khủng hoảng diễn ra nhanh chóng.
Thiếu tướng P. K. Mullick cũng nhận xét rằng việc giải thể SSF cho thấy lãnh đạo chính trị Trung Quốc sẽ đóng vai trò quan trọng hơn trong việc hiện đại hóa quân đội. Có vẻ như ông Tập không hài lòng với cách hoạt động của Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược trước đây và đã lắng nghe các cố vấn quân sự để nhanh chóng giải thể một bộ máy hành chính và thay thế bằng một hệ thống mới. Quan điểm chính trị này đã được nhiều báo cáo quốc tế lặp lại.
Tuy nhiên, Tướng Banerjee lập luận rằng việc gán tầm quan trọng quá lớn cho tầm nhìn cá nhân, ngay cả khi đó là Tập Cận Bình, có thể là một sự nhầm lẫn. Việc tái cấu trúc SSF thực chất là một điều chỉnh tổ chức dựa trên các kinh nghiệm thực tế và chuyên môn mà hệ thống cấp bậc của PLA đã đạt được trong những năm qua. Mục tiêu là làm cho từng thành phần của SSF trước đây phản ứng nhanh nhạy hơn với các yêu cầu về chỉ huy, kiểm soát, và phối hợp cả bên trong lẫn giữa các lực lượng. Đồng thời, cải cách cũng khuyến khích các đổi mới mang tính chuyên môn.
Những cải cách này chủ yếu liên quan đến Chỉ huy và Kiểm soát (C2), do đó việc tái cấu trúc SSF không phản ánh bất kỳ sự suy giảm nào về khả năng của Trung Quốc trong các lĩnh vực không gian, mạng và chiến tranh điện tử (EW). Theo một số nguồn tin Trung Quốc, các cải cách này giữ cho PLA tiếp tục hướng đến mục tiêu hiện đại hóa vào năm 2027, tập trung vào khả năng sẵn sàng cho một cuộc chiến đa miền toàn diện.
Tầm nhìn tổng thể: Liệu Ấn Độ có cần lo ngại?
Các phát ngôn viên quốc phòng của Trung Quốc, đứng đầu là Chủ tịch Ủy ban Quân sự Trung ương (CMC) và được sự ủng hộ công khai từ Đảng Cộng sản Trung Quốc (CPC), đã liên tục công bố các mục tiêu hiện đại hóa của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Theo Tướng Banerjee, các mục tiêu này được chia thành từng giai đoạn cụ thể:
- Hiện đại hóa các đơn vị tổ chức, vũ khí và thiết bị chiến tranh (trước năm 2010).
- Tái cấu trúc tương ứng ở cấp độ đơn vị (năm 2012).
- Hiện đại hóa và tái cấu trúc ở cấp độ hình thành, bắt đầu có chọn lọc (năm 2014).
- Tiếp tục mở rộng các chương trình hiện đại hóa trên toàn bộ cấu trúc lớn của PLA đồng thời tích hợp chuyên môn hóa các hệ thống đã hiện đại hóa (2018-2020-2027/2030).
- Đến năm 2049, hoàn toàn tích hợp các yếu tố hiện đại hóa, tái cấu trúc và thông minh hóa vào PLA.
Rõ ràng, đây là một quá trình kéo dài và liên tục, bởi hiện đại hóa quân sự và tái cấu trúc là một quy trình không bao giờ hoàn thiện, luôn đòi hỏi những điều chỉnh phù hợp theo thời gian.
Những ảnh hưởng tiềm tàng đối với Ấn Độ
Việc thành lập Lực lượng Hỗ trợ Thông tin (ISF), cùng với các lực lượng chuyên biệt về không gian mạng và không gian vũ trụ, có thể gây ra những hệ lụy đối với Ấn Độ. Điều này đặc biệt đúng khi nó giúp Bộ Tư lệnh Chiến khu phía Tây (WTC) - phụ trách các hoạt động không quân và mặt đất dọc biên giới Trung-Ấn - dễ dàng tiếp cận các nguồn lực của ISF, Lực lượng Không gian mạng và Lực lượng Không gian vũ trụ mới thành lập.
Mặc dù WTC có một số nguồn lực về không gian mạng và chiến tranh điện tử (EW) nội tại, một trong những lý do chính dẫn đến tái tổ chức gần đây là sự thiếu linh hoạt của PLASSF trong việc cung cấp hỗ trợ cho các Bộ Tư lệnh Chiến khu. Tuy nhiên, vẫn còn quá sớm để đánh giá mức độ ảnh hưởng của những cải cách này đối với khả năng của Trung Quốc trong việc đối đầu trực tiếp với Ấn Độ.
Hạn chế của hệ thống độc đoán
Tướng Banerjee cũng nhận xét rằng hệ thống cứng nhắc và độc đoán của Trung Quốc hạn chế khả năng đưa ra phản hồi thực tế, vì sự phản đối hoặc bày tỏ lo ngại thường bị kiểm soát. Do đó, các tuyên bố về hiệu quả thường được phóng đại đến mức không thực tế.
Tuy nhiên, với lợi thế vượt trội về số lượng nhân lực, vũ khí và thiết bị, Trung Quốc có thể dễ dàng bỏ qua những kháng cự của các quốc gia yếu hơn trước các hành động quân sự-chính trị của mình. Như các kinh nghiệm trong quá khứ cho thấy, tổn thất lớn về nhân lực và sự tàn phá không phải là mối quan tâm đáng kể đối với ban lãnh đạo Trung Quốc, vốn chỉ chịu trách nhiệm trước chính mình. Dù gặp phải những thất bại nhỏ, Trung Quốc vẫn đủ khả năng đạt được các mục tiêu của mình trong các hành động quân sự.
Tác giả:
Lt Gen Gautam Banerjee (Retd), PVSM, AVSM, YSM là cựu Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Trung tâm của Lục quân Ấn Độ và là cựu Chỉ huy trưởng Học viện Huấn luyện Sĩ quan (Officer’s Training Academy) tại Chennai. Ông là một nhà phân tích quân sự được công nhận, từng là nghiên cứu viên xuất sắc lâu năm tại Quỹ Quốc tế Vivekananda, New Delhi, và đã viết nhiều bài báo cũng như sách về các vấn đề quân sự, bao gồm cả PLA của Trung Quốc.
Maj Gen PK Mullick (Retd), VSM là một cựu sĩ quan của Lục quân Ấn Độ. Ông là một học giả quân sự uy tín và là diễn giả về các công nghệ quốc phòng tiên tiến, bao gồm các lĩnh vực không gian mạng (Cyber), tình báo tín hiệu (SIGINT), và chiến tranh điện tử (Electronic Warfare).
Brig Rahul Bhonsle (Retd) là một cựu sĩ quan Lục quân Ấn Độ và là một nhà phân tích quân sự nổi tiếng. Ông hiện là Giám đốc tổ chức ‘Security Risks Asia’ có trụ sở tại Delhi, chuyên phân tích các diễn biến chính trị-quân sự trong khu vực.
Lời bình: Bài viết mặc dù đưa ra một số khuyến cáo đối với Ấn Độ nhưng việc PLA thúc đẩy quá trình hiện đại hoá, đặc biệt là lực lượng của Chiến khu Nam và Hạm đội Nam Hải cũng đang đặt ra nhiều thách thức đối với Quân đội Nhân dân Việt Nam, đặc biệt trong nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo trên Biển Đông.
