Do tầm quan trọng về mặt địa lý và kinh tế, khu vực sông Mê Kông đã nổi lên như một mặt trận chiến lược trong cạnh tranh ngày càng dữ dội giữa Mỹ và Trung Quốc. Với các tuyến đường thủy quan trọng, nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào và các nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng, sông Mê Kông đóng vai trò quan trọng đối với thương mại và tăng trưởng ở Đông Nam Á. Các dự án cơ sở hạ tầng như kênh đào Funan Techo của Campuchia đã gia tăng tầm quan trọng địa chính trị của những yếu tố trên, nhấn mạnh rằng những phát triển như vậy có thể tác động đến động lực quyền lực và sự ổn định của khu vực. Kênh đào Funan Techo, vốn dự định là hành lang kinh tế lớn, có nguy cơ bị coi là một tài sản lưỡng dụng phục vụ cả chức năng thương mại và quân sự do vị trí chiến lược của nó gần các khu vực hàng hải đang tranh chấp cũng như thiết kế để có thể chứa các tàu lớn hơn.
Những đặc điểm này làm dấy lên mối lo ngại về khả năng kênh đào này bị quân sự hóa và vai trò của nó trong quyền lực khu vực đang thay đổi. Kênh đào Funan Techo đóng vai trò trọng tâm trong tham vọng kinh tế của Campuchia với mục tiêu tăng cường các khu công nghiệp, dây chuyền sản xuất và chuỗi cung ứng, đặc biệt là trong lĩnh vực hậu cần, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, phù hợp với mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và quốc gia có thu nhập cao vào năm 2050 của Campuchia. Campuchia phải thận trọng điều hướng tình huống phức tạp này để bảo vệ chủ quyền của mình trong khi tối đa hóa tăng trưởng kinh tế.
Tầm quan trọng chiến lược của kênh đào và lo ngại của Mỹ
Kênh đào Funan Techo là cơ hội để Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chiến lược ở Đông Nam Á, kết nối Campuchia với mạng lưới khu vực của nước này. Tuy nhiên, việc phát triển các cơ sở hạ tầng lưỡng dụng, chẳng hạn như kênh đào, thường bị giám sát chặt chẽ trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung đặc biệt trong bối cảnh có những tranh cãi xung quanh căn cứ hải quân Ream. Kênh đào Funan Techo, kết nối Vịnh Thái Lan với Biển Đông, có thể rút ngắn đáng kể các tuyến đường vận chuyển và có khả năng thay đổi dòng chảy thương mại khu vực. Trong khi đó, Mỹ, lo ngại về các diễn biến này, coi tiểu vùng sông Mê Kông là khu vực quan trọng để chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc, như được chứng minh bằng quan hệ hợp tác ngày càng phát triển giữa nước này với Việt Nam và các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thông qua các sáng kiến như Quan hệ đối tác Mekong-Mỹ.
Mỹ coi việc kiểm soát các tuyến đường biển chiến lược là điều cần thiết để duy trì ảnh hưởng và sự hiện diện quân sự của mình ở châu Á - Thái Bình Dương. Việc Trung Quốc mở rộng phạm vi chính trị và kinh tế tại Campuchia thông qua các khoản đầu tư như sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) đã làm dấy lên mối lo ngại từ một số nhà hoạch định chính sách của Mỹ. Họ lo ngại rằng Campuchia, dưới ảnh hưởng của Trung Quốc, có thể trở thành căn cứ cho các hoạt động quân sự và chiến lược của Trung Quốc, làm suy yếu các lợi ích của Mỹ. Nếu được sử dụng cho mục đích quân sự hoặc lưỡng dụng, vị trí chiến lược của kênh đào có thể củng cố khả năng phô trước sức mạnh của Trung Quốc trong khu vực. Có lo ngại rằng kênh đào có thể thành một “căn cứ hải quân” hoặc hỗ trợ các hoạt động hậu cần quân sự, gia tăng sự hiện diện của Trung Quốc ở Biển Đông, một khu vực nhạy cảm đối với an ninh của Mỹ.
Các quan chức Mỹ, bao gồm Ngoại trưởng Antony Blinken, đã lên tiếng bày tỏ lo ngại về những tác động quân sự tiềm tàng của các khoản đầu tư của Trung Quốc vào Campuchia. Mỹ đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về khả năng Trung Quốc thiết lập sự hiện diện quân sự trên lãnh thổ Campuchia. Đáp lại, Mỹ đã tăng viện trợ quân sự và các cuộc tập trận chung với các đối tác khu vực như Việt Nam và Philippines để chống lại sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc tại Đông Nam Á. Mỹ cũng đã đề xuất cơ sở hạ tầng thay thế và hỗ trợ quốc phòng cho Campuchia như một biện pháp đối phó với mối quan hệ ngày càng sâu sắc giữa nước này với Bắc Kinh. Ngoài ra, Mỹ tiếp tục tiến hành các hoạt động với Campuchia, thúc giục nước này cân bằng mối quan hệ với Trung Quốc và duy trì các chuẩn mực và chủ quyền quốc tế, đặc biệt là liên quan đến Biển Đông.
Mối quan ngại của Mỹ về kênh đào Funan Techo là một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc ở Đông Nam Á. Chiến lược này nhằm mục đích duy trì sự cân bằng trong khu vực, bảo vệ các tuyến đường hàng hải quan trọng và thúc đẩy quản trị dân chủ và an ninh trong khu vực.
Chỉ trích từ bên ngoài
Một số bài viết của các nhà nghiên cứu và nhà báo phương Tây nhấn mạnh sự giám sát ngày càng tăng từ bên ngoài đối với đường hướng và liên kết chính trị của Campuchia với Trung Quốc, cho thấy nước này chống lại sự chỉ trích và phụ thuộc quá mức vào ảnh hưởng của Trung Quốc. Những luận điệu này, chủ yếu được một số nhà báo và nhà phân tích phương Tây đưa ra, đặt câu hỏi về khả năng hành động độc lập của Campuchia trong địa chính trị khu vực. Việc coi Campuchia phụ thuộc vào Trung Quốc phản ánh mối quan ngại rộng hơn về chủ quyền và quá trình ra quyết định của nước này trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung leo thang. Những bài viết này dường như được đưa ra nhằm khơi dậy các cuộc thảo luận về chính sách đối ngoại của Campuchia và sự nhạy cảm của nước này trước những chỉ trích quốc tế, đóng vai trò vừa là lời cảnh báo vừa là lời chỉ trích về đường hướng hiện tại của nước này.
Trong bối cảnh này, cựu lãnh đạo phe đối lập Sam Rainsy đã bày tỏ quan ngại về sự phụ thuộc ngày càng tăng của Campuchia vào các khoản vay và viện trợ của Trung Quốc. Ngày 23/5/2024, Rainsy đã đăng một bài xã luận trên Nikkei Asia mô tả kênh đào Funan Techo là tiền đồn trên thực tế của Hải quân Trung Quốc. Ông trích dẫn hình ảnh vệ tinh do Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) tại Washington phân tích, tuyên bố các hình ảnh này cho thấy đã có hai tàu chiến Trung Quốc đồn trú ở căn cứ hải quân Ream từ đầu tháng 12/2023. Rainsy còn ám chỉ Bắc Kinh đang thúc đẩy để quân đội Trung Quốc có thể sử dụng kênh đào này để tấn công Việt Nam từ một hướng thay thế trong kịch bản xảy ra xung đột. Những tuyên bố này phù hợp với các lời cảnh báo của phương Tây về sự xói mòn chủ quyền của Campuchia và vai trò tiềm tàng của kênh đào trong việc thúc đẩy các mục tiêu quân sự của Trung Quốc ở Đông Nam Á.
Tuy nhiên, Thủ tướng Campuchia Samdech Thipadei Hun Manet đã bác bỏ những tuyên bố này, gọi chúng là vô căn cứ và có hại. Ông lập luận rằng những cáo buộc như vậy chỉ làm gia tăng căng thẳng và kích động hành vi cực đoan trong giới trẻ Campuchia, làm suy yếu sự thống nhất quốc gia. Hun Manet nhấn mạnh vai trò của kênh đào như một dự án cơ sở hạ tầng quan trọng được thiết kế để củng cố chủ quyền kinh tế của Campuchia. Ông tuyên bố dự án sẽ cho phép Campuchia “tự lực”, giảm sự phụ thuộc vào các tuyến vận chuyển nước ngoài và giảm chi phí vận chuyển tới 20%. Điều này sẽ giúp đảm bảo rằng hàng xuất khẩu của Campuchia vẫn có giá cạnh tranh, mang lại lợi ích cho người tiêu dùng và củng cố khả năng phục hồi kinh tế quốc gia.
Thế tiến thoái lưỡng nan của Campuchia
Campuchia đang phải đối mặt với chính sách cân bằng đầy thách thức . Mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc, đặc biệt là thông qua BRI, mang lại những lợi ích đáng kể nhưng cũng bị chỉ trích vì sự phụ thuộc quá mức. Đồng thời, áp lực từ Mỹ và các nước láng giềng trong khu vực như Việt Nam nhằm đảm bảo tính minh bạch và trung lập trong các dự án cơ sở hạ tầng đang gia tăng. Cách Campuchia giải quyết các mối quan ngại chiến lược xung quanh kênh đào sẽ tác động đáng kể đến mối quan hệ của nước này với cả hai siêu cường cũng như vị thế của nước này trong ASEAN.
Campuchia có thể áp dụng một số chiến lược thực dụng để giảm thiểu rủi ro địa chính trị liên quan đến Kênh đào Funan Techo:
Đầu tiên, Campuchia phải thể hiện sự trung lập hơn để giảm bớt lo ngại về địa chính trị. Campuchia phải khẳng định vai trò của kênh đào là một dự án cơ sở hạ tầng có chủ quyền dành riêng cho phát triển kinh tế. Bằng cách thể hiện sự nhất quán và minh bạch về mục đích dân sự thuần túy của kênh đào, Campuchia có thể giải quyết các lo ngại về khả năng kênh đào này bị quân sự hóa và trấn an các bên liên quan ở trong nước và quốc tế. Hợp tác với ASEAN cũng giúp Campuchia thiết lập các đường lối khu vực về việc sử dụng các tuyến đường thủy quan trọng. Thông qua việc thúc đẩy trách nhiệm tập thể và tính minh bạch, Campuchia có thể giúp giảm bớt các lo ngại của khu vực về những tác động chiến lược của kênh đào trong khi củng cố vai trò của ASEAN như một lực lượng ổn định.
Thứ hai, bằng cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc khi kiếm đầu tư và hợp tác từ các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu, Campuchia có thể giới thiệu kênh đào như một sáng kiến đa phương, qua đó cân bằng các mối quan hệ đối tác của mình và tránh phụ thuộc quá mức vào một cường quốc nào.
Cuối cùng, Campuchia phải tăng cường giám sát hàng hải và an ninh quốc gia để duy trì toàn quyền kiểm soát các hoạt động của kênh đào. Điều này đảm bảo rằng dự án mang tính dân sự và thể hiện cam kết của Campuchia đối với chủ quyền và tính minh bạch.
Kết luận
Sự phát triển của kênh đào Funan Techo là phép thử về khả năng điều hướng cạnh tranh giữa các cường quốc của Campuchia. Campuchia có thể tối đa hóa tiềm năng kinh tế của kênh đào trong khi giảm thiểu rủi ro địa chính trị bằng cách ưu tiên tính trung lập, thu hút sự tham gia của các nước ASEAN, đa dạng hóa quan hệ đối tác và đảm bảo tính bền vững. Đồng thời, chính phủ phải giải quyết nhận thức về sự thiếu minh bạch và liên kết quá mức với Trung Quốc để củng cố uy tín của Campuchia trong khu vực.
Trong bối cảnh tầm quan trọng chiến lược của Đông Nam Á ngày càng tăng, đường hướng của kênh đào sẽ đóng vai trò là thước đo quan trọng cho sự ổn định và thịnh vượng trong tương lai của khu vực. Để ngăn chặn sự can thiệp, Campuchia phải cân bằng giữa sự quản trị quyết đoán ở trong nước với ngoại giao toàn diện. Chính phủ có thể giảm bớt áp lực bên ngoài bằng cách củng cố nền thống nhất quốc gia, duy trì tính minh bạch của chính sách và tham gia vào chủ nghĩa đa phương chiến lược trong khi bảo vệ chủ quyền và mục tiêu phát triển của đất nước./.
Trang mạng khmertimeskh.com (Ngày 23/12)
